Η ιστορία τής Κρήτης Κεφάλαιο 4: Ενετοκρατία - Τουρκοκρατία

ΚΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Η Κρήτη έμεινε κάτω από την κυριαρχία των Βενετών από το 1211 έως το 1669 περίπου, όταν και αυτή υποδουλώθηκε στους Τούρκους.
Στη διάρκεια της ενετοκρατίας το νησί γνώρισε οικονομική και εμπορική ανάπτυξη και παρουσίασε πάρα πολύ μεγάλη λογοτεχνική ακμή. Τους δύο πρώτους αιώνες ο ντόπιος πληθυσμός έτρεφε εχθρικά συναισθήματα προς τους Βενετούς κατακτητές . Την περίοδο αυτή πολλά χειρόγραφα αρχαίων Ελλήνων και Βυζαντινών συγγραφέων αντιγράφονται στο νησί που γρήγορα εξελίχθηκε σε πολιτισμικό κέντρο.

Οι μορφωμένοι μιλούσαν και τις δύο γλώσσες , ενώ ανάμεσα στους ευγενείς Βενετούς , πολλοί ήταν εκείνοι που δε θυμούνταν πια την ευγενική τους καταγωγή και δε διατηρούσαν παρά το επώνυμό τους και τα λίγα φέουδα που τους απέμειναν.
Η άνθηση της λογοτεχνίας στην Κρήτη και η θαυμαστή κορύφωση στην οποία έφτασε οφείλεται στην επιρροή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης, η οποία συντέλεσε στη δημιουργία της<<Κρητικής Αναγέννησης>>.

Πολλοί την Κρητική Αναγέννηση την ονομάζουν ως <<χρυσή περίοδο στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας>>. Η μακρόχρονη συμβίωση των δύο λαών , Ενετών και Κρητικών, έφερε σε επαφή τους δύο λαμπρούς πολιτισμούς , τον Ελληνο-Βυζαντινό και τον δυτικο-Ρωμαϊκό. Η ένωση αυτή είχε λαμπρά αποτελέσματα σε όλους τους τομείς του πνεύματος.

Η άνθηση αυτή δεν παρατηρήθηκε μόνο στα γράμματα αλλά και στην τέχνη. Έτσι , στην αρχιτεκτονική , τη μουσική και τη ζωγραφική, η βυζαντινή παράδοση δέχτηκε στοιχεία της Ιταλικής Αναγέννησης . Ιδρύεται η Κρητική σχολή Αγιογραφίας, καινούριο ρεύμα, στην αγιογραφία που οι περισσότεροι εκπρόσωποι της ήταν Κρήτες.

Ο μεγάλος ζωγράφος Δομίνικος Θεοτοκόπουλος (1540-1614) μαθήτευσε στην Κρήτη και το 1567 έφυγε για τη Βενετία και μετά στο Τολέδο της Ισπανίας όπου έγινε διάσημος ως
el Greco.
Στην Κρήτη στην περίοδο της Αναγέννησης έγιναν γνωστά όχι μόνο το όνομα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, αλλά και του Βιτσέντζου Κορνάρου , του Γεώργιου Χορτάτζη , του Θεοφάνη , του Μιχαήλ Δαμασκηνού κ.α.

Διάσημα έργα ήταν ο Ερωτόκριτος και η θυσία του Αβραάμ του Βιτσέντζιου Κορνάρου , η Ερωφίλη του Χορτάτζη, η Βοσκοπούλα (αγνώστου) που διαβάζονται και σήμερα. Άλλα γνωστά έργα :<<Κατσούρμος >> και << Πανώρια>> του Χορτάτζη , <<Στάθης>> και <<Φορτουνάτος>> του Φώσκολου.

Ο Ερωτόκριτος είναι το σημαντικότερο έργο της Κρητικής Αναγέννησης. Ο Ερωτόκριτος είναι ένα έργο του Βιτσέντζιου Κορνάρου που εκφράζει ιπποτικές αρετές , παλικαριά, αγάπη, φιλία ιπποτική γενναιοφροσύνη και σταθερότητα. Επίσης εκφράζεται και η λαϊκή ζωή των Κρητικών εκείνη την εποχή. Η Βοσκοπούλα (αγνώστου) είναι ποιμενική ποίηση και είναι αφηγηματικό ποίημα. Η θυσία του Αβραάμ είναι θρησκευτικό δράμα, είδος πολύ δημοφιλές στην εποχή του που οι πηγές του βρίσκονται στα βυζαντινά και τα ευρωπαϊκά μυστήρια του Μεσαίωνα.

Η Ερωφίλη είναι πεντάπρακτη τραγωδία στον τύπο των αρχαίων τραγωδιών με επεισόδια και χορικά.

Στον τομέα της Μουσικής(κοσμικής και εκκλησιαστικής) παρατηρείται μεγάλη άνθηση. Πολλοί ξένοι περιηγητές θαύμασαν την αγάπη του λαού της Κρήτης στη μουσική, το τραγούδι και τα όργανα που χρησιμοποιούσαν οι διάφοροι καλλιτέχνες.
Η άνθηση στην αρχιτεκτονική αποτυπώνεται στην κατασκευή λαμπρών δημοσίων κτηρίων, ναών, υδραγωγείων, δρόμων, κρηνών, πλατειών, πυλών κ.α. που σώζονται έως σήμερα και αποτελούν στολίδια της πόλης π.χ. Λότζια , Βασιλική του Αγ.Μάρκου, κρήνη Μοροζίνι , κρήνη Μπέμπο και άλλα πολλά.

Η κρητική αναγέννηση κράτησε πολύ, αλλά έγινε η πτώση της Κρήτης στους Τούρκους (1669)κι έτσι διακόπηκε η λογοτεχνική παραγωγή και ακολούθησε ενάμισης αιώνας ποιητικής παρακμής. Μετά την πτώση του Βυζαντίου στους Τούρκους (1453) η Κρήτη παραμένει το μοναδικό τμήμα του ελληνισμού στο οποίο η ελληνική ιδέα εξακολουθεί να είναι ζωντανή.
Η Κρητική Αναγέννηση δείχνει την πορεία της ιστορίας της Κρήτης που όλοι οι Κρητικοί πρέπει να γνωρίζουν.

ατά την Τουρκοκρατία

Τουρκοκρατία

Δείτε το ξεχωριστό άρθρο: Η πολιορκία του Χάνδακα από τους Τούρκους 1645-1669

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ κατά τη διάρκεια της ς στην Κρήτη

1770

Τα Σφακιά την εποχή αυτή ευημερούν. Έχουν αρκετή ελευθερία , γιατί είναι απομακρυσμένη περιοχή.
Ένας ιδιοκτήτης εμπορικών πλοίων των Σφακιών , ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης , κινεί τον κόσμο σε επανάσταση. Οι Σφακιανοί αποφασίζουν να μην πληρώνουν κεφαλικό φόρο και διώχνουν τους εισπράκτορες. Οι τουρκικές αρχές κινητοποιούνται και ισχυρές δυνάμεις στρατού επιτίθενται στα Σφακιά.

Οι Σφακιανοί έχουν στείλει τα γυναικόπαιδα στην Πελοπόννησο για να οργανώσουν καλύτερα την άμυνά τους.
Αμύνονται με γενναιότητα για αρκετούς μήνες. Η Ρωσία τους είχε υποσχεθεί βοήθεια , αλλά αυτή η βοήθεια δεν έφτασε ποτέ. Οι Σφακιανοί χάνουν τον αγώνα. Τα γύρω χωριά πυρπολούνται , οι περιουσίες τους καταστρέφονται , πολλοί σκοτώνονται και ο Δασκαλογιάννης παραδίδεται για να μην τους σκοτώσουν όλους. Οι Τούρκοι τον γδέρνουν ζωντανό.
Η επανάσταση δε σβήνει εδώ. Με τον καιρό η επανάσταση ξαναφουντώνει σε όλη την Κρήτη. Τελικά τα Σφακιά καίγονται και καταστρέφονται εντελώς για να κατασταλεί η επανάσταση.

1821
Η Κρήτη επαναστατεί, μαζί με τις υπόλοιπες υπόδουλες επαρχίες. Ο τουρκικός στρατός και οι άτακτοι προβαίνουν σε σφαγές και καταστροφές της Νήσου.

Τον Ιούνιο του 1821 στο Ηράκλειο σφαγιάσθηκαν 800 Κρητικοί Χριστιανοί. Οι Κρήτες συνεχίζουν αδίστακτοι τις επαναστατικές επιχειρήσεις.

1823
Ο Σουλτάνος καλεί τον Μωχάμετ Άλη της Αιγύπτου να βοηθήσει στην καταστολή της κρητικής επανάστασης. Οι Τουρκοαιγύπτιοι κάνουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

1830
Το Φεβρουάριο του 1830 υπογράφηκε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, με το οποίο ιδρύθηκε το ανεξάρτητο και κυρίαρχο ελληνικό κράτος. Η Κρήτη δε συμπεριλήφθηκε στα όρια του νέου κράτους, μετά από άρνηση της πανίσχυρης τότε , Μεγάλης Βρετανίας , η οποία εποφθαλμιούσε τη Νήσο.
Από τη στιγμή αυτή τέθηκε το Κρητικό Ζήτημα, η προσπάθεια δηλαδή, των Κρητών και του ελεύθερου ελληνικού κράτους να επιτύχουν την Έ ν ω σ η.

Το Κρητικό Ζήτημαγίνεται γνωστό στην Ευρώπη και οι Ευρωπαίοι ηγέτες έπρεπε να το αντιμετωπίσουν.

Περίοδος Αιγυπτιοκρατίας 1830-1840
Το 1830 οι Τούρκοι παραχωρούν την Κρήτη (ως δώρο για τη βοήθεια τους) στους Αιγυπτίους (Μωχάμετ Άλη), οι οποίοι προγραμματίζουν μεγάλα έργα για τον εκσυγχρονισμό της Κρήτης. Κατασκευάζονται δρόμοι , γέφυρες , υδραγωγεία , λιμενικά έργα.

Πολλά χωριά αντιδρούν για τους βαρύτατους φόρους που τους επιβάλλουν οι Αιγύπτιοι. Στο χωριό Μουρνιές της Κυδωνίας το 1833 συγκεντρώνονται 7.000 άοπλοι κρητικοί για να διαμαρτυρηθούν ειρηνικά. Οι Αιγύπτιοι είναι βίαιοι. Συλλαμβάνονται οι πρωτεργάτες και απαγχονίζονται κρεμασμένοι στις μουριές του χωριού.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις το 1840 αποσπούν την Κρήτη από τους Αιγύπτιους και την επαναφέρουν στο Σουλτάνο.

1841

Νέα επανάσταση του Χαιρέτη Βασιλογιώργη. Τώρα οι επαναστάτες ζητούν την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων για να τους δοθούν περισσότερες ελευθερίες.

1855
Οι Τούρκοι υπογράφουν το Χάτι Χουμαγιούν. Σύμφωνα με το σουλτανόγραφο οι Έλληνες μπορούν να πηγαίνουν ελεύθερα στις εκκλησίες και να κάνουν ό , τι θέλουν στα κτήματα τους. Συμφωνίες που είναι γραμμένες στα χαρτιά αλλά δεν τηρούνται.
Γι’ αυτό οι κρητικοί ξεσηκώνονται ξανά.

1866
Οι Κρήτες κηρύσσουν επανάσταση με τα όπλα η οποία κρατάει ως το 1669. Αρχίζει μεγάλος αγώνας. Πρόσφυγες και γυναικόπαιδα έχουν μεταφερθεί στη Σύρο και στην Αθήνα.

Στην ιστορική Μονή Αρκαδίου έχουν συγκεντρωθεί πολεμιστές και γυναικόπαιδα. Οι Τούρκοι φτάνουν με ένα μεγάλο πυροβόλο(τη μπουμπάρδα) και σπάνε την είσοδο. Ο ηγούμενος του μοναστηριού ανατινάζει την πυριτιδαποθήκη και το μοναστήρι σωριάζεται σε φλεγόμενα ερείπια. Οι αγωνιστές και τα γυναικόπαιδα τινάζονται διαμελισμένοι στον αέρα για να μην παραδοθούν στους Τούρκους.
Η ηρωική αυτή θυσία προκαλεί μεγάλη αίσθηση σε όλο τον κόσμο και δυναμώνει το αίσθημα φιλελληνισμού στην Ευρώπη.

1867
Ο Ομέρ πασάς κατορθώνει να εισβάλει στο Λασίθι παρ’ όλο που οι οπλαρχηγοί μας έχουν αποκλείσει όλες τις Προσβάσεις προς τα Σφακιά και το Λασίθι. Οι επαναστάτες παθαίνουν μεγάλη καταστροφή.
Παρ’ όλα αυτά η επανάσταση συνεχώς ξαναζωντανεύει στην Κρήτη και γι’ αυτό ο Σουλτάνος τους ζητάει να βρεθεί μία συμβιβαστική λύση. Οι Μεγάλες Δυνάμεις επεμβαίνουν για να σταματήσει η επανάσταση. Οι Τούρκοι παραχωρούν ένα είδος αυτονομίας, τον Οργανικό Νόμο. Οι αναταραχές κρατάνε ως το 1878.

1878
Ξεσπά νέα επανάσταση με την ευκαιρία του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1877). Υπογράφεται οΣυνταγματικός χάρτης της Χαλέπας ο οποίος παραχωρεί στους Κρητικούς δικαιώματα , ελευθερία γλώσσας , θρησκείας , αστυνόμευσης κ.α.
Ο χάρτης της Χαλέπας όμως δεν τηρείται. Οι Κρητικοί ξεσηκώνονται. Τώρα οι Μεγάλες Δυνάμεις δε συμφωνούν μεταξύ τους: η Αγγλία προσπαθεί να δημιουργήσει στην Κρήτη ανεξάρτητο ελληνικό νησιωτικό κράτος , ενώ η Ρωσία προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη των Κρητών βοηθώντας στις εξεγέρσεις τους.
Το 1889 μια άστοχη επανάσταση έδωσε τη δυνατότητα στην Τουρκία να ανακαλέσει τα προνόμια της Σύμβασης της Χαλέπας.

1895-96
Πραγματοποιείται η Μεταπολιτευτική Επανάσταση του Μανούσου Κούνδουρου, με αίτημα όχι την Ένωση, αλλά την επαναφορά της Σύμβασης της Χαλέπας.
Οι Τούρκοι συνεχίζουν τις διώξεις. Οι Κρήτες προσπαθούν να οργανώσουν στρατιωτικές μονάδες, αλλά δεν έχουν πολεμοφόδια.

1897
Τον Ιανουάριο του 1897 ξεσπούν νέες ταραχές στην Κρήτη. Ο τουρκικός όχλος πυρπολεί τα Χανιά.

Στην επανάσταση του 1897, οι Κρήτες με τον Ελευθέριο Βενιζέλο κηρύττουν την Ένωση. Ελληνικός στρατός υπό την αρχηγία του Τιμολέοντα Βάσσουκαταλαμβάνει την Κρήτη.

Το Φεβρουάριο του 1897 οι Μεγάλες δυνάμεις επεμβαίνουν, αποκλείουν το νησί και καταλαμβάνουν τις πόλεις: το νομό Χανίων οι Ιταλοί, το νομό Ρεθύμνης οι Ρώσοι, το νομό Ηρακλείου Άγγλοι και το νομό Λασιθίου Γάλλοι. Προτείνουν καθεστώς Αυτονομίας στους Κρητικούς υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου.
Η ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 (5 Απριλίου έως 5 Μαΐου) οδηγεί τη Συνέλευση του Μελιδονίου να αποδεχτεί ομόφωνα το καθεστώς αυτονομίας.

1898
Στις 25 Αυγούστου 1898, υποκινούμενος τουρκικός όχλος σφαγιάζει στην οδό Πλάνης (σημερινή οδός 25ηςΑυγούστου) 700 άμαχους Κρητικούς, ανάμεσά τους και 17 Άγγλους στρατιώτες και ο πρόξενος της Αγγλίας.

Αυτό δίνει τη δυνατότητα στις Μεγάλες Δυνάμεις να αποφασίσουν αυτές για την τύχη της Μεγαλονήσου.

Τέλος Αυγούστου στέλνουν τελεσίγραφο στην Τουρκία να αποχωρήσουν από το νησί. Το Νοέμβριο του 1898 αποχωρεί και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης.

Το κρητικό ζήτημα λύνεται προσωρινά. Η Κρήτη ανακηρύσσεται αυτόνομη ηγεμονία και διορίζεται ο πρίγκιπας Γεώργιος ως ύπατος αρμοστής των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη στις 9 Δεκεμβρίου 1898.