Η ιστορία τής Κρήτης Κεφάλαιο 1: ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Εισαγωγή Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δώσ’ της κλώτσο να γυρίσει...ιστορία ν’ αρχινήσει... Τι είναι η Κρήτη; Η Κρήτη είναι ένα νησί… Ίσως όχι τόσο μεγάλο όσο κάποια άλλα…. αλλά σίγουρα με την μεγαλύτερη ιστορία απ ’ όλα! Η Κρήτη από το 4000π.Χ. έως το 2013μ.Χ. έχει καταφέρει να διατηρήσει έναν πολιτισμό τόσων αιώνων που αρχικά με τους Μινωϊτές, μετά με τους Μυκηναίους, αργότερα τους Δωριείς, έπειτα τους Ρωμαίους…. έχει γίνει πασίγνωστη παντού. Όμως εμείς θα μιλήσουμε τώρα για μια άλλη ιστορία, σε άλλο χρόνο και σε άλλη δεκαετία εκεί που οι άνθρωποι υπέθεταν χωρίς καθόλου να γνωρίζουν προσπαθούσαν αντικειμενικά φαινόμενα να εξηγήσουν. Ίσως ακόμα να μην γνωρίζετε που βρισκόμαστε, είμαστε στηνΜυθολογία. Εκεί που οι άνθρωποι νόμιζαν ότι η Κρήτη ήταν νύμφη των Εσπερίδων ή ότι πήρε το όνομά της από τον Κρη τον γιό του Δία και της νύμφης Ιδαίας. Όμως ας ξεκινήσουμε από την αρχή…..

Η Κρήτη αιώνιο νησί, άγριο και ήμερο μαζί, όμορφο αλλά και ιδιαίτερο! Νησί του πελάγους η Κρήτη, της λεβεντιάς και του μόχθου, μ’ έναν πολιτισμό που άφησε για πάντα τη σφραγίδα του στην ιστορία, στην Ελλάδα και στον κόσμο ολόκληρο! Καμάρι και περηφάνια ο πολιτισμός της για τη μακρινή εκείνη εποχή, αλλά και για τους αιώνες που ακλούθησαν και που θ’ ακολουθήσουν… Ένα μόνο όνομα, μία μόνο λέξη, αποτελεί το μαγικό κλειδί που ανοίγει την πόρτα του θρύλου της μεγαλονήσου: Μίνωας!!
Ο Θησέας ξετύλιξε το μίτο που του έδωσε η Αριάδνη, για να μπορέσει να βγει από τον λαβύρινθο. Ας ξετυλίξουμε και μείς το κουβάρι των μύθων που περιβάλλουν την Κρήτη και ας ξεκινήσουμε από την άκρη του, την πιο μακρινή μέσα στο χρόνο. Η άκρη του κουβαριού για την Κρήτη ξεκινάει από την Γη, και από τον άντρα της τον Ουρανό.
Ο μύθος ξεκινάει κάπως έτσι: Η Γη και ο Ουρανός ζευγάρωσαν και γέννησε η Γη πάρα-πολλά παιδιά. Το τελευταίο τους παιδί, που ήταν τιτάνας, ονομαζόταν Κρόνος. Ο Ουρανός ήταν ένας άστοργος, ένας σκληρός πατέρας. Φοβόταν μήπως κάποιο παιδί του, του έπαιρνε την θέση, γι’ αυτό όποιο παιδί γεννιόταν το φυλάκιζε στα τάρταρα. Ο Ουρανός όμως δεν υπολόγισε την Γη. Η Γη ήταν η πρώτη μητέρα που πόνεσε τόσο πολύ για τα παιδιά της. Υπέφερε μέρα-νύχτα και η απελπισία της έγινε σιγά-σιγά μίσος φοβερό για τον Ουρανό. Ήθελε να τον σκοτώσει και βρήκε τον τρόπο. Γέννησε από τα σπλάχνα της ένα τεράστιο δρεπάνι και ρώτησε τα παιδιά της ποιος θα προσπαθούσε να κάνει αυτό το κατόρθωμα. Ο πρώτος που μίλησε ήταν ο Κρόνος. Η Γη εξήγησε στο παιδί της αυτό τι πανούργο σχέδιο. Ο Κρόνος χτύπησε τον Ουρανό και τον σκότωσε. Έτσι έγινε εκείνος βασιλιάς του ουρανού. Ο Κρόνος παντρεύτηκε την Ρέα. Μαζί της απέκτησε έξι παιδιά: την Εστία, τη Δήμητρα, την Ήρα, τον Πλούτωνα, τον Ποσειδώνα και τον Δία. Όμως πριν ακόμα γεννηθούν τα παιδιά του ο Κρόνος έμαθε ότι θα του έπαιρναν τον θρόνο. Και… δεν άργησε να βρει την λύση. Πρώτα-πρώτα φυλάκισε ξανά τα αδέλφια του στα τάρταρα. Έπειτα κάθε παιδί που γεννούσε η Ρέα, έτσι όπως ήταν τυλιγμένο στα σπάργανα, το κατάπινε! Η Ρέα άρχισε να πονάει για την μοίρα των παιδιών της. Έτσι συμβουλεύτηκε τη μάνα της, την Γη. Η Γη της είπε τι να κάνει για να σώσει το παιδί της. Έτσι η Ρέα ξεκίνησε για το νησί της Κρήτης. Εκεί σε μια σπηλιά ενός βουνού γέννησε το μικρό παιδί της Δία. Ο Κρόνος όμως θα ήθελε κάτι να φάει ως έκτο παιδί. Έτσι η Ρέα, δασκαλεμένη από τους γονείς της, έδωσε του Κρόνου ένα λιθάρι

τυλιγμένο σε ένα κομμάτι ύφασμα. 

Όμως τώρα υπήρχε άλλος ένας φόβος! Μήπως τα κλάματα του μωρού έφταναν ως τα αυτιά του Κρόνου… Τότε οι Κουρήτες άριστοι χορευτές ανέλαβαν να καλύπτουν τα κλάματα του μικρού Δία!! Μια νύμφη η Αμάλθεια, ανέλαβε να προσέχει το μωρό της Ρέας.
Και ο Κρόνος;

Ο Κρόνος δεν μπορούσε ν’ αντέξει το βάρος του λιθαριού και το έφτυσε, τότε ανακάλυψε την πονηριά της Ρέας. Όταν ο Δίας μεγάλωσε πια πήρε την βασιλεία του πατέρα του και τον άφησε δεμένο σ’ ένα μακρινό νησί που ήταν στην άκρη του κόσμου, το νησί των Μακάρων.

Ο Δίας ως κυρίαρχος πια του κόσμου έπρεπε να παντρευτεί. Ο Δίας όμως δεν παντρεύτηκε μόνο μία φορά. Κάποια από τις φορές που παντρεύτηκε ήταν: Όταν κάποτε ο Δίας βρέθηκε στην Σιδώνα της Μίκρας Ασίας, που βασιλιάς ήταν ο Αγήνορας. Είχε τέσσερα παιδιά ο Αγήνορας, τρία αγόρια και ένα κορίτσι. Η Ευρώπη όπως την έλεγαν είχε τρομερή ομορφιά. Μια μέρα η Ευρώπη μάζευε λουλούδια, κουράστηκε και έτσι έκατσε λίγο στην αμμουδιά. Ξαφνικά η Ευρώπη είδε έναν λευκό ταύρο ξαπλωμένο στα πόδια της. Η βασιλοπούλα φοβήθηκε αλλά ανέβηκε στον ταύρο. Ο ταύρος ξεκίνησε να τρέχει προς την θάλασσα. Ο Δίας ύστερα από πολύ κολύμπι έφτασε στην Κρήτη. Η Ευρώπη και ο Δίας έκαναν τρία παιδιά. Τον Μίνωα, τονΡαδάμανθη και το Σαρπηδόνα. Ο Δίας πάντρεψε την Ευρώπη με τονΑστέριο, τον τότε βασιλιά της Κρήτης. Ο Δίας χάρισε στην Ευρώπη τρία πολύτιμα δώρα. Το πρώτο δώρο ήταν ο Τάλως που μπορούσε να φέρνει τρεις φορές γύρω την Κρήτη ανά ημέρα! Το δεύτερο δώρο ήταν ένας φοβερός χρυσός σκύλος, τίποτα δεν του ξέφευγε. Το τρίτο δώρο ήταν ένα τόξο που τα βέλη του, έβρισκαν πάντα στόχο. Και τώρα ας έρθουμε στον τρίτο γιό τους τον θρυλικό Μίνωα, όπου για εκείνον πλάστηκαν ένα σωρό μύθοι!
Όπως είπαμε ο Μίνωας είχε και άλλα δύο αδέρφια, έπρεπε λοιπόν μετά τον θάνατο του Αστέριου να πάρει κάποιος τον θρόνο. Ποιος όμως; Τον διεκδικούσαν και οι τρεις τους, οπότε αποφάσιζαν να κηρυχτεί βασιλιάς εκείνος που θα αποφασίσουν οι θεοί. Για να κηρυχτεί κάποιος βασιλιάς έπρεπε να του δώσουν ένα σημάδι οι θεοί. Πρώτος άρχισε ο Σαρπηδόνας. Ζήτησε ιδιαίτερα από τον Δία να του στείλει ένα σημάδι ώστε τον ξεχωρίζει από τα αδέλφια του. Όμως τίποτα. Μετά συνέχισε ο Ροδάμανθης. Έκανε εκείνος το ίδιο αλλά τίποτα. Στο τέλος ο Μίνωας ζήτησε από τον Ποσειδώνα, μια και η Κρήτη κολυμπούσε στο απέραντο γαλάζιο, κάτι να του στείλει. Μέσα από τα κύματα παρουσιάστηκε ένας λευκός ταύρος. Ο Μίνωας υποσχέθηκε να τον θυσιάσει.

Όμως το ζώο ήταν τόσο όμορφο, που το λυπήθηκε και δεν το θυσίασε. Στην θέση του θυσίασε τον καλύτερο ταύρο του κοπαδιού του. Αυτό όμως δεν άρεσε στον Ποσειδώνα και έτσι το καινούριο παιδί της Πασιφάης, που ήταν η πρώτη γυναίκα του Μίνωα, είχε κορμί ανθρώπινο και κεφάλι και ένστικτο ταύρου για να θυμίζει στον Μίνωα την προδοσία του. Ο Μίνωας φυλάκισε τον Μινώταυρο σ’ έναν λαβύρινθο που χανόσουν, σχέδιο του Δαίδαλου, ξακουστού τεχνίτη της εποχής. Όμως κάποια στιγμή ο Δαίδαλος ήθελε να φύγει. Φυσικά ο Μίνωας αρνήθηκε και έκλεισε τον Δαίδαλο μαζί με τον γιό του, τον Ίκαρο, σ’ ένα μπουντρούμι. Ο Δαίδαλος μπήκε σε συλλογή και έφτιαξε μέσο για να φύγουν. Φτερά!!! Φτερά από πούπουλα και κερί. Μαζί με τον γιό του ξανοίχτηκαν στο πέλαγος. Ο γιός όμως του Δαίδαλου δεν άκουγε τον πατέρα του, ώσπου πήγε τόσο κοντά στον ήλιο και το κερί από τα φτερά του έλιωσε. Τότε ο Ίκαρος έπεσε στο πέλαγος και σκοτώθηκε.

Όμως ας αφήσουμε τον Δαίδαλο και ας συνεχίσουμε. Ένα από τα παιδιά του Μίνωα ήταν ο Ανδρόγεω. Φημιζόταν για την δύναμη του και σε όποιο αγώνα πήγαινε νικούσε. Αυτό δεν άρεσε στους Αθηναίους, ειδικότερα όταν οι αγώνες γινόταν στην Αθήνα. Έτσι κάποιοι Αθηναίοι πήγαν και σκότωσαν τον Ανδρόγεω. Μόλις ο Μίνωας έμαθε τον θάνατο του γιού του έστειλε στρατό και πολιόρκησε την Αθήνα. Όταν της τελείωσαν τα τρόφιμα, ο Αιγέας αναγκάστηκε να υπογράψει τις απάνθρωπες συνθήκες του Μίνωα. Εκείνες έλεγαν ότι κάθε χρόνο έπρεπε να στέλνουν οι Αθηναίοι, 7 αγόρια και 7 κορίτσια, για να τα τρώει ο Μινώταυρος. Κάποια στιγμή όμως ο Θησέας, ο γιός του Αιγέα, έφτασε στην Αθήνα. Ο Θησέαςθαρραλέος όπως ήταν, θέλησε να αντικαταστήσει έναν νέο και να πάρει την θέση του για να μπει στον λαβύρινθο. Ο Θησέας είχε δώσει έναν όρο στον πατέρα του πως άμα σκότωνε τον Μινώταυρο

θα έβαζε άσπρα πανιά αντί για μαύρα όπως είχε. Έφτασε ο γιός του Αιγέα στην Κρήτη και όταν τον είδε ο Μίνωας χάρηκε επειδή θα έπαιρνε την πιο γλυκιά εκδίκηση για τον θάνατο του Ανδρόγεω. Το επόμενο πρωί, που ο Θησέας θα έμπαινε στον λαβύρινθο, συνάντησε την κόρη του βασιλιά της Κρήτης, την Αριάδνη. Η Αριάδνη εξήγησε του Θησέα:

-Και να σκοτώσεις τον Μινώταυρο, δεν υπάρχει περίπτωση να βγεις από εκεί μέσα. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να βγεις σώος. Χρειάζεσαι ένα κουβάρι. Θα το δέσεις στην πόρτα και μόλις σκοτώσεις τον Μινώταυρο θα το τυλίξεις και θα βγεις. Άλλα μια και σου το είπα θέλω να με κάνεις γυναίκα σου, μόλις φύγεις από την Κρήτη.

Ο Θησέας νίκησε το τέρας και βγήκε από τον λαβύρινθο σώος. Το επόμενο πρωί το πλοίο σάλπαρε για την Αθήνα, μαζί με την βασιλοπούλα. Όταν βράδιασε το πλοίο άραξε στο νησί της Νάξου. Το βράδυ, αφού κοιμήθηκαν, ο Διόνυσος μπήκε στο όνειρο του Θησέα και του είπε να αφήσει την Αριάδνη στο νησί αλλιώς…. Ο Θησέας ξύπνησε και κάλεσε τους συντρόφους του και έφυγαν από το νησί αφήνοντας μόνη την Αριάδνη. Όταν ξύπνησε η βασιλοπούλα αντίκρισε τον θεό Διόνυσο και έτσι αναγκαστικά έμεινε μαζί του. Ο Θησέας από την λύπη του, που είχε χάσει την Αριάδνη ξέχασε να αλλάξει τα πανιά και όταν έφτασαν στην Αθήνα τους περίμενε μια άλλη τραγωδία, για το θάνατο του Αιγέα.

…Πια εδώ ενώνονται η μυθολογία με την πραγματικότητα. Εδώ ξεκινά ο Μινωικός πολιτισμός.

ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Οι πρώτοι άνθρωποι έρχονται στην Κρήτη γύρω στο 6000 π.Χ., αλλά δεν γνωρίζουμε ακριβώς από πού. Πιθανόν να ήρθαν από τη Μικρά Ασία, γιατί με τα πρωτόγονα πλοιάρια της εποχής, ο μόνος δρόμος για να πάει κανείς στην Κρήτη ήταν περνώντας από τα Δωδεκάνησα και τις Κυκλάδες ή από την Αφρική διασχίζοντας το Λιβυκό πέλαγος.

Η Μινωική Εποχή αρχίζει από το 3200 π.Χ. και τελειώνει περίπου το 1200 π.Χ. με την κάθοδο των Δωριέων. Την εποχή αυτή κτίστηκαν μεγάλα ανάκτορα σε διάφορες πόλεις της Κρήτης. Τα πιο γνωστά είναι της Κνωσού, όπου βασίλευε ο Μίνωας ο πιο σοφός και δίκαιος βασιλιάς και γι’ αυτό και η εποχή αυτή ονομάστηκε Μινωική. Το όνομα αυτό στο λαμπρό πολιτισμό έδωσε ο αρχαιολόγος και φιλάρχαιος Μίνωας Καλοκαιρινός, ο οποίος ξεκίνησε τις ανασκαφές του ανακτόρου το 1878 μ.Χ. Ενώ ο ArthurEvans, Άγγλος αρχαιολόγος, ανέσκαψε όλο το ανάκτορο από το 1900 ως το 1903 μ.Χ. …
Γύρω στο 1950 π.Χ. (εποχή του Λίθου) κτίζονται τα πρώτα ανάκτορα στην Κρήτη, στην Κνωσό, Φαιστό και Μάλια (αργότερα και στη Ζάκρο). Είναι κέντρα διοικητικά και θρησκευτικά, με τοπικούς αρχηγούς, τους πρίγκιπες, που είναι συγχρόνως και θρησκευτικοί αρχηγοί.

Τα κέντρα αυτά κτίζονται στα πιο εύφορα μέρη του νησιού. Η γη καλλιεργείται εντατικά και έτσι οι πρίγκιπες πλουτίζουν και αποκτούν δύναμη. Τα κτίρια των ανακτόρων τους είναι πολυώροφα, πέτρινα, με ξύλο σε ορισμένα σημεία και πλάκες στις αυλές. Έχουν μεγάλες αποθήκες για τα προϊόντα, από τα οποία άλλα αποθηκεύονται και άλλα εξάγονται. Ο πρίγκιπας της Κνωσού είναι πάνω απ’ όλους τους άλλους πρίγκιπες. Είναι αρχιερέας, διοικητής,δικαστής και αρχηγός του στόλου. 

 

 

Εξουσιάζει όλο το νησί και προσέχει ώστε να επικρατεί ειρήνη και ασφάλεια. Φροντίζει για την είσπραξη των φόρων, που την εποχή αυτή, είναι αρκετά βαριοί.


Οι Κρήτες, πρώτοι σε όλο τον κόσμο δημιουργούν ναυτικό στόλο και γίνονταιθαλασσοκράτορες σε όλη τη Μεσόγειο και ιδρύουν αποικίες στα γύρω νησιά των Κυκλάδων και στα Κύθηρα, νησιά που έως τώρα χρησίμευαν μόνο ως σταθμοί για την εξυπηρέτηση του εμπορίου.


Στα εργαστήρια των ανακτόρων εργάζονται τεχνίτες σε όλα τα είδη της τέχνης:κεραμική, μικροπλαστική, υφαντική,σφραγιδογλυφία, χρυσοχοΐα κ.α.
Γύρω στο 2000 π.Χ. κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα γραπτά σύμβολα, που εικονίζουν μορφές ή κεφάλια ζώων, εργαλεία και ανθρώπινες παραστάσεις (ιερογλυφική γραφή).

Το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της γραφής είναι ο δίσκος της Φαιστού που χρονολογείται στα 1700 π.Χ. και δεν έχει διαβαστεί ακόμα. Αργότερα γράφουν με Γραμμική Α΄και μετά το 1400 π.Χ. με Γραμμική Β΄.

Το 1700 π.Χ. γίνεται ισχυρός σεισμός και καταστρέφονται ολοσχερώς τα ανάκτορα και ειδικότερα της Κνωσού. Ξανακτίζονται όμως μεγαλοπρεπέστερα, με προπύλαια, σκάλες, κολόνες, φωταγωγούς, υδραγωγείο και σύστημα αποχέτευσης (πρωτοποριακά για την εποχή αυτή). 

Το ανάκτορο τώρα έχει 4 ορόφους με πολύπλοκη διαρρύθμιση και 1.500 δωμάτια. Σωστός λαβύρινθος. Όμως λαβύρινθος σημαίνει «τόπος των λαβρύων» δηλαδή ο τόπος με τους διπλούς πέλεκειςπου ήταν ιερό σύμβολο των Μινωιτών όπως και τα ιερά κέρατα του Ταύρου. 

Η θρησκεία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην κοινότητά τους. Στους ναούς το ιερατείο το αποτελούν κυρίως γυναίκες, γιατί η κύρια θεότητα είναι γυναικεία, η ΜεγάληΜητέρα, η πανάρχαιη θεά της γονιμότητας, η ίδια η παντοδύναμη φύση. Παριστάνεται άλλοτε πάνω σε βουνοκορφή ανάμεσα σε λιοντάρια και καθισμένη κάτω απ’ το ιερό της δέντρο, άλλοτε όρθια με φίδια στα χέρια ή τυλιγμένα γύρω από το σώμα της και με περιστέρια στους ώμους της και στο κεφάλι της.

Θρησκευτικές τελετές γίνονται και σε υπαίθρια μέρη, στις κορυφές των βουνών, σε σπήλαια ή σε μικρά ιερά όπου οι πιστοί προσφέρουν διπλούς πέλεκεις, ειδώλια και άλλα τάματα στη θεά για να κάνει τη γη να καρπίσει και για να τους έχει καλά.
Οι γυναίκες έχουν σπουδαία θέση στην Κρητική κοινωνική ζωή. Παίρνουν μέρος στους αγώνες και στα κυνήγια, στις ταυρομαχίες και στους πυγμαχικούς αγώνες. Τα ταυροκαθάψια είναι μια μεγάλη γιορτή της άνοιξης προς τιμήν της θεάς Γης. Είναι ένα είδος ταυρομαχίας. Καλογυμνασμένοι νέοι και νέες κάνουν ακροβατικές ασκήσεις πάνω σε ταύρους, ενώ ο κόσμος παρακολουθεί ενθουσιασμένος. Η γιορτή τελειώνει με τη θυσία του ταύρου. 

Τις σκηνές αυτές από τους αγώνες ή από πομπές στα ιερά τους τις απεικονίζουν πάνω στους τοίχους με νωπό σοβά.(τοιχογραφίες). Οι τοιχογραφίες διακοσμούν τους τοίχους των ανακτόρων και άλλων οικοδομημάτων. Παριστάνουν θρησκευτικές τελετές, ιέρειες, ταύρους, πρίγκιπες ή πριγκίπισσες με ζωηρόχρωμα φορέματα, ζώα, πουλιά και ψάρια. Οι πιο γνωστές είναι: «ο πρίγκιπας με τα κρίνα», «οι Ρυτοφόροι», «οι γαλάζιες Κυρίες», «η Παριζιάνα», «το γαλάζιο πουλί», «τα δελφίνια» κ.α. 

Γλυπτά δε φιλοτεχνούν οι Κρήτες. Εξακολουθούν να φτιάχνουν μικρά είδωλα ανθρώπων και ζώων από ελεφαντοκόκαλο, μπρούτζο, πηλό ή πέτρα καθώς και χρυσά κοσμήματα λεπτεπίλεπτα, π.χ. η μέλισσα, το δαχτυλίδι του Μίνωα κ.α. 

Οι Μινωίτες έχουν αθλητικό παράστημα και οι γυναίκες είναι ντυμένες με πολυτελή και κομψά ενδύματα. Τους αρέσουν οι γιορτές, οι τελετές και η καλοπέραση.

Όλα αυτά λοιπόν φανερώνουν πως οι Μινωίτες ήταν λαός ειρηνικός και όχι πολεμοχαρής και γι’ αυτό δε χρειάστηκε ποτέ να κατασκευάσουν τείχη γύρω απ΄ τα ανάκτορά τους, αφού είχαν και ισχυρό στόλο και κανένας δεν τολμούσε να τους πλησιάσει. Ξέρουν τη δύναμή τους και δε φοβούνται κανέναν. Στο νησί λοιπόν δεν μπορούν να εισβάλλουν εχθροί, γι’ αυτό για πολλά χρόνια επικράτησε «μινωική ειρήνη» η γνωστή «pax minoica».
Γύρω στο 1450 π.Χ. μια μεγάλη καταστροφή που οφείλεται στην έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ισοπεδώνει όλα τα μινωικά κέντρα.
Τεράστια παλιρροϊκά κύματα καταστρέφουν τις όμορφες παραθαλάσσιες πόλεις της βόρειας Κρήτης.
Έτσι ξεκινά η παρακμή του λαμπρού μινωικού πολιτισμού, πρώτου πολιτισμού της Ευρώπης ολόκληρης.

Βρίσκουν ευκαιρία οι Μυκηναίοι και εισβάλλουν στο νησί μεταμορφώνοντάς το σε μυκηναϊκή αποικία. Οι Μυκηναίοι συγχωνεύονται με τους Κρήτες με το πέρασμα των χρόνων έως το 1200 π.Χ. που έρχονται οι Δωριείς.

Κεφάλαια
Η ιστορία τής Κρήτης Κεφάλαιο 1: ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Η ιστορία τής Κρήτης Κεφάλαιο 2: Δωρική και ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η ιστορία τής Κρήτης Κεφάλαιο 3: Α΄ Βυζαντινή - Αραβοκρατία
Η ιστορία τής Κρήτης Κεφάλαιο 4: Ενετοκρατία - Τουρκοκρατία
Η πολιορκία του Χάνδακα από τους Τούρκους 1645-1669
Η ιστορία τής Κρήτης Κεφάλαιο 5: ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ 

Πηγή http://historyofkriti.blogspot.com/