Σπιναλόγκας το στοιχειωμένο φρούριο - Spinalonga ghost places

Η ιστορία της Σπιναλόγκας ακολουθεί την ιστορία της Ελούντας και ξεκινά από τα προϊστορικά χρόνια. Μέχρι την Ενετική περίοδο οι πληροφορίες που υπάρχουν για τη Σπιναλόγκα είναι πενιχρές.
Η Σπιναλόγκα στην Αρχαιότητα

Φαίνεται πως ήδη από την αρχαιότητα, τα μινωικά δηλαδή χρόνια, η Σπιναλόγκα προστάτευε και φρουρούσε το λιμάνι της αρχαίας Ολούντας, δηλαδή της σημερινής Ελούντας.
Αυτό μας λένε τα ευρήματα από την περιοχή όπου αναπτύχθηκε η πόλη – κράτος Ολούς, μία από τις εκατό που αναφέρει ο Όμηρος στην Κρήτη, της οποίας μεγάλο μέρος βρίσκεται βυθισμένο.
Η Ολούς αναδείχθηκε σε σημαντικότατη πόλη στη βόρειο-ανατολικη Κρήτη με οργανωμένο ιερό, σπουδαίο λιμάνι και δικό της νόμισμα.

Η Σπιναλόγκα στα Βυζαντινά χρόνια
Η Ολούς, στην οποία ανήκε η Σπιναλόγκα, ακμάζει μέχρι τον 8ο μ.Χ. όταν η απειλή των Αράβων πειρατών σε ολόκληρη τη Μεσόγειο ανάγκασε τους κατοίκους να μετακινηθούν στην ενδοχώρα για περισσότερη ασφάλεια.
Η παρακμή που ακολουθεί στην αραβοκρατία (827 - 961) συνεχίζεται στην β’ βυζαντινή περίοδο (961 - 1204), αλλά διακόπτεται με την ενετική κατοχή (1211-1669).

Η Σπιναλόγκα στην Ενετοκρατία
Οι Ενετοί ως εξαιρετικοί έμποροι αναγνώρισαν την αξία του φυσικού λιμανιού της Ελούντας και φυσικά δεν το άφησαν ανεκμετάλλευτο. Στα αβαθή και πλούσια σε αλάτι νερά του κόλπου κατασκεύασαν αλυκές, μία επιχείρηση ιδιαίτερα προσοδοφόρα, ενώ δεν σταμάτησαν να διακινούν τα υπόλοιπα αγροτικά προϊόντα της περιοχής.
Εκείνα τα χρόνια βέβαια το εμπόριο δεν παρείχε καμία ασφάλεια λόγω πειρατείας. Για τον επιπρόσθετο λόγο ότι από τον 16ο μ.Χ. είχε φανεί πως οι Οθωμανοί έχουν βλέψεις ολοένα δυτικότερα, οι Ενετοί αισθάνθηκαν ότι οι κτήσεις τους απειλούνταν και δεν κάθησαν με σταυρωμένα χέρια. Βελτίωσαν τις υπάρχουσες αμυντικές εγκαταστάσεις ενώ σχεδίασαν και κατασκεύασαν οχυρωματικά έργα σύμφωνα με το νέο αρχιτεκτονικό σύστημα οχυρώσεων με προμαχώνες, αφού η διάδοση της πυρίτιδας έκανε τις παλιές οχυρώσεις ανεπαρκείς.

Το νέο φρούριο χτίστηκε στη Σπιναλόγκα το 1579 με την εποπτεία του Γενικού Προβλεπτή Κρήτης Τζιάκομο Φοσκαρίνι. Οι οχυρώσεις ενσωμάτωσαν ερείπια από τα τείχη της αρχαίας πόλης.
Πρόκειται για ένα συγκρότημα οχυρώσεων που περιλαμβάνει διπλές σειρές από ψηλά τείχη και φοβερούς πύργους. Σήμερα διατηρείται, στο μεγαλύτερο μέρος του, σε ικανοποιητική κατάσταση και θεωρείται από τα σημαντικότερα θαλάσσια οχυρά της Μεσογείου.
Για να πάρουμε όμως μια γεύση του τι ήταν τότε η Σπιναλόγκα, το 1630 είχε 35 κανόνια, δηλαδή είχε μετατραπεί σε ένα νησί – φρούριο με μεγάλη δύναμη πυρός και αυτό εξηγεί πώς έγινε και δεν κατακτήθηκε ποτέ.
Η Βενετία κατάφερε ακόμα και μετά την πτώση του Ηρακλείου στους Τούρκους το 1669 να κρατήσει τη Σπιναλόγκα στην κυριαρχία της μέχρι το 1715 μαζί με τη Γραμβούσα και τη Σούδα, με την ελπίδα ότι θα ανακαταλάμβανε την Κρήτη.

Η Σπιναλόγκα στην Τουρκοκρατία
Τελικά η Σπιναλόγκα παραδόθηκε στους Οθωμανούς Τούρκους με συνθήκη το 1715 επί Καπουδάν πασά. Μέχρι την παράδοσή της η Σπιναλόγκα αποτελούσε καταφύγιο χριστιανών που συνέρρεαν σε αυτό για να σωθούν. Οι Τούρκοι εισέβαλλαν στην Κρήτη το 1645 και κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της σε 2-3 χρόνια. Το Ηράκλειο (Χάνδακας) αντιστάθηκε για 21 χρόνια και καταλήφθηκε το 1669. Η Σπιναλόγκα παραδόθηκε 60 χρόνια μετά την εισβολή των Τούρκων, γεγονός που δείχνει πόσο καλά σχεδιασμένη ήταν η άμυνα του νησιού από τους Ενετούς.
Στην τουρκοκρατία ξεκινά μια καινούρια εποχή για την ιστορία της νησίδας. Πάλι λόγω της ασφάλειας που παρείχαν οι οχυρώσεις στη νησίδα, εγκαθίστανται εδώ αμιγώς οθωμανικές οικογένειες. Στα μέσα του 19ου μ.Χ. μεγάλος αριθμός κατοίκων, οι περισσότεροι έμποροι και ναυτικοί, χρησιμοποιούσαν την ασφάλεια του οχυρωμένου οικισμού και έλεγχαν τους εμπορικούς δρόμους της Αν. Μεσογείου.

Η Σπιναλόγκα τον 20ο αιώνα
Η νησίδα Σπιναλόγκα εγκαταλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό, το 1898, μετά την αυτονόμηση της Κρήτης, ενώ οι τελευταίοι Τούρκοι κάτοικοι έφυγαν το 1903 για να μετατραπεί το νησί σε λεπροκομείο μέχρι το 1957.

Το νησί των λεπρών
Η Σπιναλόγκα παρά την μεγάλη και πολυτάραχη ιστορία της είναι κυρίως γνωστή σήμερα σαν το νησί των λεπρών. Το 1903 στην Κρήτη ιδρύεται Λεπροκομείο στη Σπιναλόγκα για την απομόνωση όσων έπασχαν από τη νόσο του Χάνσεν από τον υγιή πληθυσμό.
Δεν είχε βρεθεί ακόμα το φάρμακο για τη λέπρα και η κολλητική νόσος ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ανθρώπων. Οι χανσενικοί ήταν απομονωμένοι σε περιοχές (μεσκινιές) έξω από τις πόλεις περιμένοντας να ζήσουν από την φιλευσπλαχνία των διαβατών.
Στην Κρήτη διατηρούνται ακόμα τα τοπωνύμια Μεσκινιά, για παράδειγμα στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο. Ειδικά στο Ηράκλειο πρόκειται για τη συνοικία Χρυσοπηγή που βρίσκεται νότια από τη Λεωφόρο Ικάρου, πριν τη συνοικία Πόρος.
Ηταν η εποχή που ο κόσμος πανικοβάλλονταν από τη λέπρα και οι λεπροί έπρεπε να φορούν κουδούνια για να προειδοποιούν τον κόσμο να απομακρύνεται έγκαιρα από κοντά τους. Τότε δεν γνώριζαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει φυσική ανοσία στην ασθένεια αυτή και ότι ο κίνδυνος μόλυνσης ήταν πολύ μικρότερος από όσο νόμιζαν. Ποιος όμως θα ρίσκαρε να μολυνθεί από μια ανίατη, θανατηφόρο ασθένεια;
Έτσι ένα νησάκι ήταν ιδανική λύση για να απομακρυνθούν από τον υγιή πληθυσμό οι χανσενικοί και να αισθανθούν ασφαλείς οι υγιείς. Η Σπιναλόγκα ήταν ιδανική λύση γιατί πρόσφερε εύκολη επικοινωνία με τη στεριά για τη μεταφορά των ασθενών, τροφίμων και εφοδίων. Επίσης υπήρχαν πολλά άδεια σπίτια σ’ αυτή μετά την αποχώρηση των μουσουλμάνων κατοίκων της.
Στις 30 Μαίου του 1903 υπογράφηκε η απόφαση για να μετατραπεί η Σπιναλόγκα σε νησί των λεπρών και μεταφέρθηκαν 250 ασθενείς από διάφορα μέρη της Κρήτης. Μετά το 1913 η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα και άρχισαν να έρχονται ακόμα περισσότεροι άρρωστοι στη Σπιναλόγγα, ενώ αργότερα δέχτηκε ασθενείς ακόμα και από άλλες χώρες και χαρακτηρίστηκε σαν Διεθνές Λεπροκομείο.

Η λέπρα ή νόσος του Χάνσεν
Η νόσος του Χάνσεν εξακολουθεί να ταλαιπωρεί ακόμα και σήμερα τους ανθρώπους. Σε πολλές χώρες, όπως η Ελλάδα, η νόσος έχει εξαφανιστεί, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο στην Ινδία, στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική.
Το 2001 νόσησαν από λέπρα 763.000 άνθρωποι, κυρίως στη νοτιο-ανατολική Ασία (668.000), ενώ ο αριθμός νέων περιστατικών μειώθηκε σε 300.000 το 2005.
Η λέπρα οφείλεται στο Μυκοβακτηρίδιο της λέπρας (mycobacterium leprae), που είναι συγγενικό με το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Ο μικροοργανισμός αυτός ανακαλύφθηκε από τον γιατρό G.A.Hansen το 1873, γι αυτό και η λέπρα λέγεται επίσημα Νόσος του Χάνσεν.
Η νόσος είναι μεταδοτική όταν υπάρχει συχνή επαφή με ασθενή, αλλά το μεγαλύτερο μέρος (95%) του πληθυσμού έχει φυσική ανοσία.

ΣΠΙΝΑΛΟΓΚΑτο νησί του πόνου, της πίστης και της ελπίδας

Σήμερα υπάρχουν φάρμακα που θεραπεύουν τη λέπρα και όσοι κάνουν την κατάλληλη θεραπεία μπορούν να έχουν μια κανονική ζωή χωρίς να μεταδίδουν την ασθένεια. Ωστόσο η λέξη «λεπρός» εξακολουθεί να αποτελεί κοινωνικό στίγμα και είναι ένας από τους κύριους λόγους που κάποιοι ασθενείς δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια στα πρώτα στάδια της ασθένειας.
Η καθημερινή ζωή των χανσενικών στην Σπιναλόγκα
Οι ασθενείς στην Σπιναλόγκα δικαιούνταν ένα μικρό επίδομα μηνιαίως, που συχνά δεν κάλυπτε τη διατροφή και τα φάρμακά τους. Ηταν μια περίοδος που το ελληνικό κράτος τυραννιόταν από διαδοχικούς πολέμους (Μακεδονικός, Βαλκανικοί, Α’ & Β’ Παγκόσμιοι, Εμφύλιος). Συνεπώς η Ελλάδα προσπαθούσε με δυσκολία να σταθεί οικονομικά στα πόδια της, γεγονός που δυσχέραινε τη θέση των χανσενικών στη Σπιναλόγκα. Οι συνθήκες ζωής των χανσενικών ήταν ιδιαίτερα δύσκολες. Αναφορές μάλιστα λεπρών μιλάνε για εξαθλίωση.
Η σημαντική αλλαγή ήρθε τη δεκαετία του 1930 όταν στην Σπιναλόγκα μεταφέρθηκε ο Επαμεινώνδας Ρεμουνδάκης. Ο Ρεμουνδάκης, που ήταν τριτοετής φοιτητής της Νομικής όταν αρρώστησε, φαίνεται πως ήταν ο άνθρωπος που περιμένανε οι υπόλοιποι μέχρι τότε για να διεκδικήσουν ανθρώπινες συνθήκες ζωής.

«Ημασταν μαζί. Ηταν σπουδαίος άνθρωπος και η φοβερή αρρώστια τον είχε καταδικάσει σε τύφλωση και αποκοπή του χεριού...» Μανόλης Φουντουλάκης.

«Περπατώντας στον δρόμο της Σπιναλόγκας, σταμάτησε και κράτησε την αναπνοή σου. Από κάποιο χαμόσπιτο τριγύρω σου θα ακούσεις τον απόηχο από κάποιο μοιρολόγι μιας μάνας, μιας αδελφής ή τον αναστεναγμό ενός άνδρα. Αφησε δύο δάκρυα από τα μάτια σου και θα δεις να λαμπυρίζουν εκατομμύρια δάκρυα που πότισαν αυτόν τον δρόμο». Επ. Ρεμουνδάκης

Έτσι τα σπίτια στην Σπιναλόγκα ασβεστώθηκαν μετά από πολλά χρόνια, άνοιξε ο περιμετρικός δρόμος, συστάθηκε υπηρεσία καθαριότητας των εξωτερικών χώρων, έχτισαν θέατρο, κινηματογράφο και από τα μεγάφωνα του δρόμου ακουγόταν συνεχώς κλασική μουσική.
Ανθρωποι ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν στη Σπιναλόγκα. Εκαναν παιδιά, που μερικά από αυτά μεγάλωσαν μαζί τους χωρίς να αρρωστήσουν ποτέ.

Φρόντιζαν ο ένας τον άλλο, έκαναν όποια δουλειά μπορούσαν για να καλυτερέψουν τη ζωή τους, λειτουργούσαν δικό τους καφενείο και κουρείο, είχαν την εκκλησία τους τον Αγιο Παντελεήμονα, όπου λειτουργούσε ένας γενναίος ιερέας που χωρίς να είναι άρρωστος δέχτηκε εθελοντικά να μοιραστεί τη ζωή του με αυτή των εξόριστων λεπρών.
Η «Αδελφότητα Ασθενών Σπιναλόγκας» που ίδρυσε ο Ρεμουνδάκης έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Η ζωή στο νησί των λεπρών άρχισε να θυμίζει κάτι από αυτή που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν στα σπίτια τους για να μεταφερθούν στη Σπιναλόγκα.
Από το 1948 και μετά ο αριθμός των λεπρών στη Σπιναλόγκα άρχισε να μειώνεται γιατί τότε ανακαλύφθηκε το πρώτο φάρμακο κατά της φρικτής αυτής αρρώστειας.
Το Λεπροκομείο έμεινε ανοιχτό μέχρι το 1957, οπότε οι τελευταίοι 20 ασθενείς μεταφέρθηκαν σε λεπροκομείο στην Αθήνα. Στο μεταξύ πολλοί είχαν θεραπευτεί και επέστρεψαν στα σπίτια τους.
Από τότε και στο εξής η Σπιναλόγκα εγκαταλείπεται και λεηλατείται, ενώ πολλά αρχιτεκτονικά μέλη των οικοδομών της στολίζουν τα πολυτελή ξενοδοχεία της περιοχής της Ελούντας.

Νεότερη Ιστορία

Κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, οι Γερμανοί συνέχισαν να συντηρούν και να ανεφοδιάζουν τους λεπρούς της Σπιναλόγκας, αλλά δεν τολμούσαν να εγκαταστήσουν φρουρά στο νησί. Αυτό έδωσε λίγη παραπάνω ελευθερία στους αρρώστους, που μπορούσαν να ακούνε ανενόχλητοι τους ραδιοφωνικούς σταθμούς από το Κάιρο και το Λονδίνο, κάτι που φυσικά απαγορεύονταν αυστηρά σε κάθε κατεχόμενη χώρα.

Η Σπιναλόγκα σήμερα – Το αρχαιολογικό πάρκο
Τη δεκαετία του ’70 η Σπιναλόγκα ανακηρύσσεται προστατευόμενη αρχαιολογική περιοχή, αρχίζουν οι ανασκαφικές εργασίες, γκρεμίστηκαν τα κτίρια του Λεπροκομείου και έγιναν έργα συντήρησης στα τείχη (Μπορμπουδάκης, έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων).
Από το 1976 στο αρχαιολογικό πάρκο της Σπιναλόγκας και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, τα έργα διάσωσης και συντήρησης των ενετικών οχυρώσεων και των υπόλοιπων κτιρίων συνεχίζεται αδιάκοπα, αλλά χρειάζονται ακόμα να γίνουν πολλά. Γίνονται επίσης προσπάθειες για να ενταχτεί στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco.
Σήμερα η Σπιναλόγκα είναι ένα από τα κυριότερα αξιοθέατα στην Κρήτη και δέχεται περισσότερους από χίλιους επισκέπτες καθημερινά.

Πηγή